Taşıma Çantasına Girmesi ve Veterinere Korkmadan Gitmesi İçin Kediler Nasıl Eğitilir? 

Bu eğitimde kedinin sadece belirli bir davranışı (çantada durma) göstermesini değil, o davranışı gösterirken sakin, rahat ve huzurlu bir duygudurumu içinde olmasını da hedefliyoruz. Bu nedenle, kedinin beden diline özellikle dikkat etmeli ve ödüllendirmeleri sakinken yapmalısınız. Enerjik ve/veya tetikte bir hali varsa öncelikle sakinleşmesini beklemelisiniz. Eğitim boyunca da sakin ve rahat duygudurumunu teşvik etmek için daha yumuşak bir ses tonuyla konuşmalı, ödüllendirmeleri ani hareketlerle yapmamalı, ödül mamasını önüne yavaşça bırakmalı, gerekirse daha az heyecanlandırıcı bir ödül maması kullanmalı ve ara ara ödüllendirmeyi, seviyorsa, mama yerine yanağını okşayararak yapmalısınız. Sakin ve rahat bir duygudurumunda olmayı şu davranışların bazılarının olmasından anlayabilirsiniz: Genel olarak yavaş hareket etme, mırlama, yavaş göz kırpma ya da gözleri kısa süreliğine kapama, kuyruğun hareket etmemesi ya da ediyorsa yavaş ve yumuşak hareketler yapması, nefes alıp vermenin yavaşlaması, yatar pozisyondaysa patilerin altlarının yere dönük olmaması/yere basmaması.

Eğitim seanslarının uzunluğu kediden kediye; yaş, ilgi, konsantrasyon, eğitim tecrübesi gibi faktörlere göre değişebilir ama genel olarak 3-5 dakika fena bir süre değildir, kedinizin ilgisine ve tepkilerine göre biraz uzatıp kısaltabilirsiniz.

İhtiyacınız olan malzemeler:

• Ödül maması: Kedinizi çok heyecanlandırmayan ama sevdiği bir mamayı kullanabilirsiniz. Bir parçası yetişkin bir insanın işaret parmağı tırnağının kabaca çeyreği büyüklüğünde olacak şekilde eğitim seansı öncesinde hazırlamalısınız. Çubuk ödül maması kullanıyorsanız bir çubuğu 40'a bölebilirsiniz... Her ödüllendirmede 1 parça mama vermelisiniz. Arada bir, seyrek olarak, zor ya da önemli noktalarda doğru davranışı gösterdiğinde tek seferde 2-3 parça verebilirsiniz. (Pate mama kullanıyorsanız bunu şırıngaya çekip her ödüllendirmede biraz sıkıp 2-3 kere yalatabilirsiniz.)

• Artık kedinizin olacak, yumuşak, dolgunca, taşıma çantasının içinde duracak, uygun büyüklükte, yıkanabilir bir tekstil.

NOT: Bu eğitimde kullanılan ana yöntemlerden biri "pozitif pekiştirme"dir. Pozitif pekiştirme, olumlu sonuç ortaya çıkaran davranışların güçlenmesini ifade eder. Güçlenecek davranış "çantada sakin ve rahat bir duygudurumunda durma", olumlu sonuç ise ödül maması ve okşamadır. Tüm pozitif pekiştirme eğitimlerinde genel olarak, ödüllendirmeyi doğru davranış gerçekleştikten hemen sonra, hiç gecikmeden yapmalısınız. Kediniz bir adımda tam başarı göstermeden bir sonrakine geçmemeli ya da o anki adımda başarı gösteremiyorsa bir önceki adıma geri dönmelisiniz. Bu konuda daha fazla bilgi için "Kedi Eğitimi - Temeller" sayfamızdan faydalanabilirsiniz.

NOT: Aşağıdaki aşamaları görünce gözünüz korkmamalı; tüm eğitimi tamamlamanız en fazla birkaç güne yayılmış, toplamda 2-3 saatinizi alır ve bu sayede kedinizi ve kendinizi, kedili hayatınız boyunca yaşayacağınız birçok tatsız deneyimden, stres faktörü yüksek olaydan kurtarmış olursunuz. 

1. Aşama: Kedinin tekstilin üzerine yerleşmesi 

Bu ilk aşamadaki hedef davranış, daha sonra taşıma çantasının içine konulacak tekstile kedinin alışması ve üzerine rahat, sakin ve huzurlu bir duygudurumunda, çömelmiş pozisyonda yerleşmesidir. Çalışma kapsamında önce kedinin tekstilin üzerine gelmesi, sonra oturması, sonra çömelme pozisyonuna gelmesi ödüllendirilir. Bu ödüllendirmeler sık aralıklarla yapılır. Kedinin sakin olup olmadığına hep dikkat edilir, değilse ödül o anda verilmez.

Çalışmayı aşağıdaki adımları sırayla izleyerek yapabilirsiniz:

• Kedinizi tekstilin üzerine çekmek için ödül mamasını ayartıcı olarak kullanın; tekstilin üzerine mama bırakın. 

• Üzerine çıkıp bıraktığınız mamayı yedikten sonra bir sonraki mama tanesini, alabilmek için size dönmesi gerekecek şekilde kendi önünüze doğru bırakın. Kısa beklemelerle seri şekilde birkaç kez ödüllendirin. Ödüllendirmeleri kediniz sakin bir modda dururken yapmalısınız.

• Oturmasını sağlamak için bir mamayı kafasının üzerine doğru yaklaştırın. Poposu tekstile değdiği anda ödüllendirin. (bkz. aşağıdaki videonun 0:56-0:59 arası) Oturmaya devam ediyorsa arka arkaya küçük beklemelerle ödüllendirmeye devam edin. Okşanmaktan hoşlanıyorsa, ödül mamasını azaltıp, onun yerine kafa civarında kalarak okşayabilirsiniz. (Kediler ortalamada sadece kafa bölgesinin, özellikle de yanakların okşanmasını sever.)

• Bir süre bu pozisyonda rahat ve sakin durmayı ödüllendirmeye devam edin.

• Mamayı verirken elinizi burnunun önünden yere doğru yaklaştırarak alçak bir pozisyonda biraz bekleyip kedinizin alçalmasına ve çömelme pozisyonuna gelmesine vesile olmaya çalışın; bunu yaptığında hemen ödüllendirin. 

• Sıradaki ödüllendirmelere bu pozisyonda devam edin (arada kalkarsa tekrar aynı yöntemle bu pozisyona getirin) ve kedinizin ödüllendirme anlarında sakin olduğundan emin olun.

• Kediniz herhangi bir noktada kalkıp giderse engellemeyin. Biraz gezindikten sonra kendi gelmiyorsa çalışmanın başındaki gibi tekstilin üzerine mama bırakarak "ayartarak" gelmesini sağlayın.

• Taşıma çantası eğitimindeki başka bir amaç da kedinin hiçbir zaman kısıtlanmadığı ve kontrolün kendisinde olduğu algısına her aşamada sahip olmasıdır dolayısıyla tüm çalışma boyunca kedinizin isterse gezinmesine izin vermelisiniz. Biraz gezinip kendisi geri gelebilir ya da mamayı ayartıcı olarak kullanıp kedinizi doğru pozisyona geri getirebilirsiniz.

2. Aşama: Kedinin üzeri açık taşıma çantasına konulmuş tekstile yerleşmesi

Bu aşamadaki hedef davranış, çatısı takılmamış taşıma çantasına konulmuş olan tekstilin üzerine kedinin rahat bir duygudurumunda yerleşmesi ve o şekilde biraz zaman geçirmesidir. (Kediniz bir önceki aşamada tekstilin üzerine çıkmakta ve sonra yerleşip biraz zaman geçirmekte tamamen rahat, sakin ve keyifliyse bu aşamaya geçebilirsiniz.)

• Üst kısmı olmayan taşıma çantasının tabanına tekstilinizi koyun ve yanında durun. Kediniz kendiğinden gelip mata yönelen herhangi bir hareket yaparsa, tek patisini üzerine koymak bile olabilir, hemen ödüllendirin. Kendiliğinden gelmiyorsa ödül mamasını ayartıcı olarak tekstilin üzerine bırakarak kedinizi içeri yönlendirin ve girdikten sonra kapı tarafına ödül maması bırakarak doğru pozisyona gelmesini sağlayın. (bkz. aşağıdaki videonun 51. saniyesi)

• Kediniz oturma pozisyonuna geçince ödüllendirin. Kendiliğinden oturmuyorsa mamayı elinizle kafasının üzerine doğru getirerek oturmasını sağlayabilirsiniz. (bkz. videonun 0:56-0:59 arası) Bu pozisyonda da aralarda biraz bekleyerek birkaç ödüllendirme yapabilirsiniz.

• Mamayı önce kedinizin burnuna biraz yaklaştırıp sonra yavaşça alçaltıp zemine bırakarak kedinin çömelme pozisyonuna geçmesini sağlayın. (video 0:59-1:01)

• Kediniz son pozisyon olan kafası kapıya dönük çömelme pozisyonuna geçtikten sonra ödüllendirmeler arasındaki bekleme süresini yavaş yavaş arttırın. (Kediniz ödülü çömelip aldıktan sonra ayağa kalkabilir. Sıradaki ödülü yine çömelerek almasını sağlayın.) Buradaki amaç, rahat ve huzurlu bir duygudurumunda tekstilin üzerinde geçirdiği süreyi uzatmak. Ödüllendirmelerin arasını uzatırken bazen mamayı vermeyip kediniz seviyorsa başını da okşayabilirsiniz.

• Kediniz herhangi bir noktada kalkıp giderse engellemeyin. Biraz gezindikten sonra kendi gelmiyorsa çalışmanın başındaki gibi tekstilin üzerine mama bırakarak "ayartın".

3. Aşama: Kedinin üzeri kapalı, kapısı demonte taşıma çantasına yerleşmesi

Bu aşamadaki hedef davranış, çatısı olan ama kapısı takılmamış taşıma çantasına kedinin girip tekstilin üzerine yüzü kapı boşluğuna dönük olarak yerleşmesi ve rahat bir duygudurumunda biraz zaman geçirmesidir. (Kediniz bir önceki aşamada tamamen rahatsa ve huzurluysa bu aşamaya geçin.)

• 2. aşamadaki adımları çatılı olarak uygulayın. Kedinin istediği zaman çıkmasını sakın engellemeyin. Geri döndüğünde içeri girerken ya da girdiğinde (o anda hangi aşamadaysanız) ödüllendirin. (Çantanın arka ve yan yüzlerindeki havalandırma boşluklarından kedinizin pozisyonuna göre ödülleri içeri bırakabilirsiniz.)

• Ödüllendirmeleri ve okşamaları yavaş hareketlerle yapmayı, yumuşak ses tonuyla konuşmayı unutmayın. Amaç kediyi sakin ve huzurlu duygudurumunu korurken ödüllendirmek.

4. Aşama: Kedinin üzeri kapalı, kapısı takılı taşıma çantasına yerleşmesi

Bu aşamadaki hedef davranış, kedinin kapısı takılı taşıma çantasına girmesi ve kapının hareketleri, farklı pozisyonları ve çıkardığı sesler sırasında çantanın içinde rahat ve huzurlu bir duygudurumunda durmasıdır. (Kediniz bir önceki aşamada tamamen rahatsa bu aşamaya geçin.)

• Kapıyı takın ve sonuna kadar açın. Çantanın içine ödül maması bırakarak kedinizi girmesini sağlayın. İçeri girince bir sonraki mamayı kapıya yakın bırakın ki size dönsün. Kendiliğinden çömeliyorsa ödüllendirin, yoksa mamayı önce burnuna yaklaştırıp sonra zemine yaklaştırarak çömelmesini sağlayın.

• Kapıyı çok az, diyelim ki 30 derece, yavaş bir hareketle kapatın ve tekrar eski konumuna getirin. Kediniz bu sırada kafası size doğru çömelmiş olarak bekliyor olmalı. Ödüllendirin, biraz bekleyin tekrarlayın.

• Bu kapama ve açma çalışmasını kedinizin rahat durmasına göre açıyı yavaş yavaş arttırarak devam ettirin.

• Kapıyı az bir aralık kalacak konuma kadar kapatın ve kedinizi rahat dururken aralıktan ödüllendirin. Kapıyı tekrar açın. Bunu da yeterince tekrarlayın. Kedinizin sakin durduğu her anı aralarda biraz bekleyerek ödüllendirebilirsiniz.

• Kapıyı artık yavaşça tam kapalı konuma getirin. Kapının üst ve alt kenarlarındaki kilitlenmeyi sağlayan çıkıntıları yerlerine oturtun ve kedinizi tellerin arasından birkaç kez ödüllendirin. Kapıyı tekrar sonuna kadar açın. Kapıyı açtığınızda kediniz içeride kalmayı tercih ediyorsa bu tercihi de ödüllendirin. Bu çalışmayı da yeterince tekrarlayın. Bu aşamada kedinizin hem kapının kapalı konuma gelmesine hem kapanma sırasında oluşan seslere ve titreşimlere de alıştığından, rahat ve huzurlu duygudurumunu sürdürdüğünden emin olmalısınız. 

• Çalışmanın herhangi bir aşamasında kediniz dışarı çıkmak isterse engellemeyin. Gezinip geldikten sonra devam edin. Kapının kendisini hapseden bir şey olduğu ve kontrolü kaybettiği algısının oluşmaması çok önemlidir.

5. Aşama: Kedinin taşıma çantasının içinde durma süresini arttırma

Taşıma çantasını kullanmanız gereken durumlarda bazen kedinizin içeride uzun süre kalması gerekecek. Bu çalışmadaki hedef içeride durma süresini uzatmak.

Bu aşamada, kediniz kapısı takılmamış çantanın içinde sakin ve rahat bir modda dururken rastgele bir düzende arka arkaya ödüllendireceksiniz fakat ara bekleme süreleri ortalamada git gide artacak. Örn: Kapısı takılmamış çantada kediniz içerde çömelmiş, rahat bir duygudurumunda otururken ödüllendirin, 2 saniye bekleyin ve ödüllendirin, 5 saniye bekleyin ve ödüllendirin, 1 saniye bekleyin ve ödüllendirin, 7 saniye bekleyin ve ödüllendirin, 3 saniye bekleyin ve ödüllendirin, 10 saniye bekleyin ve ödüllendirin, 2 saniye bekleyin ve ödüllendirin, 5 saniye bekleyin ve ödüllendirin, 15 saniye bekleyin ve ödüllendirin... Bu şekilde süreyi arttırarak devam edin.   

Bu çalışmayı kapısız yaptıktan sonra kapalı kapıyla tekrar yapın. Ara ara kapıyı tam açın ve kedinize çıkma imkânı tanıyın. Çıkmamayı tercih ederse bu tercihi de ödüllendirin. Çıkarsa geri geldikten sonra devam edin.

6. Aşama: Taşıma çantasının hareketine kediyi alıştırma

Bu aşamadaki hedef, taşıma çantasının kaldırılmasına, havada olmasına kedinin alışması ve kendini rahat ve huzurlu hissetmeye devam etmesidir. (Kediniz yeterince uzun bir süre kapısı kapalı çantanın içinde rahat bir duygudurumunda durabiliyorsa yani 5. aşama başarıyla tamamlandıysa bu çalışmaya başlayabilirsiniz.)

• Kediniz kapısı kapalı çantanın içinde çömelmiş dururken çantayı yavaşça yerden birkaç santimetre kaldırın, tekrar yavaşça yere bırakın ve ödüllendirin. Kedinizin rahat halini bozmamaya özen gösterin, hareketleriniz özellikle çalışmanın başlarında kısa ve yavaş olmalı. Birkaç kez tekrarlayın. Mesafeyi git gide arttırın. Arada bir çantayı yere koyduğunuzda kapıyı açın, kedi içeride kalmayı tercih ederse ödüllendirin. Çıkmak isterse engellemeyin, geri gelince çalışmaya kaldığınız yerin biraz öncesinden başlayarak devam edin.

• Aynı çalışmayı taşıma çantası başka bir yerde, mesela bir tezgahın üzerinde dururken tekrarlayın.

• Artık çantayla birlikte hareket edebilirsiniz. Çantayı yavaşça, iki elinizle kaldırın, vücudunuza dayayıp birkaç adım atıp geri gelin, yavaşça yerine koyun ve ödüllendirin. Çalışma sırasında çantayı iki elinizle tutarak sallamadan, stabil bir şekilde kaldırın, kendi bedeninize dayayın ve taşıma sapını kullanmayın. Bu çalışmayı da gezinme mesafesine yavaş yavaş arttırarak sürdürün.

• Artık bu noktadan sonra aynı metodla, kademe kademe ilerleyerek ve kedinizin rahatlık eşiğinin aşılmadığından hep emin olarak çantayı daha uzun taşımayı, evden çıkmayı ve çevredeki diğer yabancı uyaranlara (başka insanlar, hayvanlar, sesler, taşıtlar vb.) alışmayı, aracınızla ya da toplu taşımayla veterinere gidişi çalışabilirsiniz. 

 7. Aşama: Taşıma çantasıyla yolculuğa kediyi alıştırma 

Kediniz artık kapalı taşıma çantasıyla havaya kaldırılıp taşınmaya, kapının dışındaki bol uyaranlı dünyaya da alıştıysa bir sonraki aşama olan taşıma çantasıyla yolculuğa geçebilirsiniz. Bu aşamada da daha öncekilerdeki gibi rahat ve huzurlu durmayı sık sık ödüllendireceksiniz.

Not: Bazı kedileri insanlar gibi araba tutar, kusmalı ya da kusmasız mide bulantısı olabilir. Kedinizde böyle bir durum varsa önce veterinerinizle konuşarak bu konuyu çözmelisiniz yoksa eğitimin bu kısmı çalışmaz. (Olumsuz koşulların etkisi sürerken pozitif pekiştirme işlemez. Pozitif pekiştirme için "Eğitimin Temelleri" sayfamıza bakabilirsiniz.) 

• Eğitimin taşıma çantasıyla ilgili bundan önceki kısmının 6 küçük parçaya bölünmesi gibi burada da, hangi tip ulaşımı kullanıyorsanız, süreci parçalamalı, kedinizin rahat ve huzurlu duygudurumunu sık sık ödüllendirerek kedinizi veterinere vardıran eylemler zincirine kedinizi sırayla alıştırmalısınız. Eğitim adımlarınızın olması gerekenden büyük ve kedinizin sınırlarını aştığını anlamanızın bir yolu kedinizin ödül mamalarına dokunmamasıdır. Bu durumda eğitim adımlarını küçültün ve kedinizin rahat olduğu önceki aşamalara dönerek eğitime daha küçük kurgulanmış adımlarla devam edin.

• Örnek olarak, veterinere arabayla gidiyorsanız süreci şu eğitim adımlarına bölebilirsiniz:

  1. Kedinizi çantayla, arabaya, normalde seyahatte olacağı yere koymak; rahat ve huzurlu hali devam ederken sık sık ödüllendirmek, en fazla 1 dakika sonra tekrar eve götürmek (arabanın kapıları açık, motor çalışmıyor, arabada hiçbir şey (müzik, klima vb.) çalışmıyor, içeride başka insan yok) Bunu birkaç kez tekrarlayın.

  2. Bir önceki adımda arabada bekleme süresini biraz daha arttırmak.

  3. Kedinizi arabaya koymak, kapıları kapamak, rahat ve huzurlu hali devam ederken sık sık ödüllendirmek ve 1 dakika sonra tekrar eve götürmek. (arabanın kapıları kapalı, motor çalışmıyor, arabada hiçbir şey çalışmıyor, içeride siz varsınız.) 

  4. Kediniz arabada, kapılar kapalı, siz de içeridesiniz, motor çalışmıyor. Sileceklerin çalışması, sinyal sesi, torpido kapağının açılıp kapanması, kapıların açılıp kapanması, müziğin açılması vb. ses ya da titreşim üreten şeyleri kedinize teker teker deneyimletin, rahat ve huzurlu olmayı ödüllendirin. (David Teie'nin bilimsel olarak kedileri rahatlattığı tespit edilen müziklerini çalmak işinizi kolaylaştırabilir. Detaylar ve bir örnek müzik için Soru&Cevap sayfamızdaki "Kediler Müzik Sever mi? başlıklı soruya bakabilirsiniz.) Bu adımı gerekirse kendi içinde daha da bölebilirsiniz. Kediniz rahat ve huzurlu dururken seri ödüllendirmelerle tüm bu durumlara dair pozitif algıların şekillenmesini sağlamalısınız.

(Bundan sonraki aşamalarda mümkünse arabayı başka biri kullanmalı ve siz kedinizi yakından gözlemlemeye, doğru zamanlarda ödüllendirmeye devam etmelisiniz.)

• 5. Araba sabit dururken motorun çalışması.

  6. Arabanın biraz hareket etmesi. 

  7. Daha fazla hareket etmesi. Evinizin bulunduğu yapı adasının çevresinde bir tur atmak gibi.

  8. Arabayla veterinere kadar gitmek. (6. adımdan bu adıma kadar olan kısmı kedinizin nasıl durduğuna göre daha fazla adıma da bölebilirsiniz.) 

Eğer toplu taşıma kullanıyorsanız kedinizi durağa götürmek, orada kısa bir zaman geçirmek ve taşıtı kullanmadan geri dönmek adımlardan biri olmalıdır. Sadece durakta biraz zaman geçirerek kedinizi o tip ulaşıma alıştırmaya başlamış olursunuz. Daha sonraki adımlarda taşıtı kullanmaya başladığınızda sadece bir duraklık mesafe kadar giderek kedinizi taşıtın hareketine alıştırmaya başlamalısınız.