Kediye Pati Verme Nasıl Öğretilir?

Kedinize aynı şeyi farklı yollarla öğretebilirsiniz ama temel prensip aynıdır: Hedef davranışa aşama aşama yaklaşan doğru davranışları hiç gecikmesiz verilen ödüllerle imlemek; yanlış davranışları ise tepkisiz bırakmak. Bu prensibi uyguladığınız sürece kazandırmak istediğiniz hedef davranışı ortaya çıkaracak eğitim sürecini kedinizin kişiliğine ve o anki imkânlarınıza göre tasarlayabilirsiniz. 

"Pati verme"yi de kedinize farklı yollarla öğretebilirsiniz. Aşağıda kullanabileceğiniz iki farklı yol anlatılmıştır. Birinci yolda, yardımcı eğitim araçlarından biri olan "pati hedefi" ayartıcı olarak kullanılmıştır. Ayartma, kedi için değerli bir şeyi çekici bir unsur olarak kullanarak istenen bir hareketi (bir şeye yaklaşma, takip etme, patisiyle dokunma vb.) göstermesini sağlamaya yarayan bir tekniktir. Kedinizin bir yere gidip durmasını ya da bir noktaya patisiyle dokunmasını istediğiniz eğitimlerde pati hedefini kullanabilirsiniz. (Burun ve pati hedefiyle ilgili daha fazla bilgi için ilgili sayfamıza bakabilirsiniz.) İkinci yolda ise ödül maması ayartıcı olarak kullanılmıştır. 

Pati Verme Eğitimi - 1. Yöntem

• Kedinizin öncelikle pati hedefinin ne işe yaradığını öğrenmesi gerekiyor. Pati hedefi olarak post-it vb. küçük bir kağıt parçası kullanabilirsiniz. Bunun için yere post-it'i yapıştırın ve altına bir tane ödül maması parçası koyun; kedinizin bunu gördüğünden emin olun. Mamayı almak için patisini post-it'e temas ettirdiği anda klikleyin ve bir parça ödül maması verin. Bu mama parçasını kedinizi kağıttan biraz uzaklaştırmak için kağıdın biraz uzağına koyabilirsiniz. O mamayı yerken yerdeki kağıdı ve altındaki mamayı kaldırın. Mamasını bitirip dikkatini tekrar size verdiğinde yere tekrar mama parçasını ve üzerine kağıdı koyun. Gelip kağıda dokunduğunda yine aynı şekilde klikleyip ödül mamasını verin. Bunu biraz tekrarladıktan sonra artık kağıdın altına mama koymayı iptal edip sadece kağıdı yere koyun ve yine kediniz gelip kağıda bastığı anda klikleyip ödüllendirin. Kediniz bunu güvenilir bir şekilde yaptığında, yani 10 denemenin 9'unda gayet bilinçli bir tavırla gelip kağıda dokunuyorsa bir sonraki aşamaya geçebilirsiniz. Bu arada, artık post-it kediniz için bir "pati hedefi" haline geldi. Bunu başka eğitimlerde de kullanabilirsiniz. Mesela kedinize aldığınız yeni bir yatağın ya da mutfakta üzerinde durmasına izin verdiğiniz bir yüzeyin üzerine gitmesini öğretmek için...

• Bu aşamada kağıdı avcunuza koyun ve avcunuzu kedinize 15-20 cm mesafede, yukarı ve hafif kedinize doğru bakacak şekilde tutun. Patisiyle dokunduğunda klikleyip ödüllendirin. 10 denemenin 9'unda kediniz net bir şekilde avcunuzdaki kağıda dokunuyorsa bir sonraki aşamaya geçebilirsiniz.

• Kağıdı katlayarak ya da keserek küçültün ve yine aynı şekilde avcunuzda tutun. Kediniz dokununca ödüllendirin. 10 denemenin 9'unda kediniz net bir şekilde avcunuzdaki kağıda dokunuyorsa bir sonraki aşamaya geçebilirsiniz. 

• Hedef davranışa giden yolda kullanılan bir yardımcı aracı ya da tekniği azaltarak bitirmeye "soldurma" diyoruz. Yani burada kağıdı solduruyoruz. Bir aşamadan diğerine geçerken soldurmanın ne kadar olacağı kedinin gösterdiği başarıya göre belirlenmelidir. Bu örnekte elinizde ilk önce tam bir post-it varken bir sonraki aşamada post-it'i tamamen iptal ederseniz, bu birçok kedi için zor bir geçiş olabilir. Önce post-it'i yarısına küçültmek sonra tekrar yarısına küçültmek ve bir sonraki aşamada tamamen iptal etmek birçok kedi için daha başarılı bir öğrenme süreci sağlayacaktır.

• Kağıdı tekrar küçültün ve aynı çalışmayı tekrarlayın. Dokununca klik ve ödül... 9/10 başarı sağlandıysa sonraki aşamaya geçebilirsiniz.

• Kağıdı iptal edin ve avcunuzu aynı şekilde uzatın. Dokununca klik ve ödül. Bu aşamada isterseniz sözel sinyali de sürece dahil edebilirsiniz. Elinizi açıp avcunuzu kedinize doğru uzatmak pati verme davranışı için görsel bir işaret niteliğini zaten çoktan kazandı. Yani siz bir şey söylemeseniz bile bunu yaptığınızda kediniz kendisinden ne beklediğinizi biliyor olacak ama işin içine "pati" gibi sözel bir işareti de katarak izleyicilerinizi çok daha fazla etkileyebilirsiniz. Bunu yapmak için elinizi açarken aynı zamanda net bir tonlamayla "pati" deyin. Bunu da bir iki eğitim seansında tekrarladığınızda kediniz artık "pati" sesinin de bu konuyla ilgili olduğunu öğrenecektir.

• Artık kediniz hareketi doğru bir şekilde, istikrarlı olarak yapıyorsa ödüllendirmeyi düzensizleştirebilirsiniz (hiçbir zaman sıfırlamayın).

Bu aşamada isterseniz eğitimi sonlandırabilir ya da her eğitim seansında elinizi biraz daha yüksekte tutup kedinizin patisini havaya kaldırıp avcunuza dokunmasını yani "havada beşlik çakma"yı öğretebilirsiniz. Burada da, son aşamada "çak" ya da "beşlik" gibi bir sözel sinyali kedinize öğretebilirsiniz. 

NOT: Eğitimde bu yönteme kademelendirme denir ve çoğu zaman eğitimler bu şekilde parçalara bölünmelidir. Havada beşlik çakmayı öğretmek istiyorsak, önce pati hedefine dokunmayı, sonra alçakta duran pati hedefsiz ele dokunmayı, sonra yüksekte ve farklı açıda duran ele dokunmayı öğretmek gibi... Bu şekilde oldukça komplike davranışlar bile kademe kademe kediye öğretilebilir.

Pati Verme Eğitimi - 2. Yöntem

• Amaç, işaret üzerine kedinizin patisini ona doğru uzattığınız açık avcunuzun üzerine koyması ve biraz beklemesidir.

• İlk yapılması gereken kedinizin patisini ona uzattığınız, yukarı doğru açık duran elinizin üzerine koymasını bir şekilde sağlamaktır. Bunu yapmanın çeşit çeşit yolu olabilir. Bazı kediler yerdeki patisine parmaklarınızı temas ettirdiğiniz an patisini kaldırır ve siz de elinizi patisinin altına doğru götürerek bunu yapabilirsiniz. Ya da avcunuzun üzerine ten renginizle kontrast yaratacak koyu küçük bir şey koyarsınız; kalemle çizilmiş bir nokta bile olabilir. Kediniz buna dokunmak isteyebilir. Ya da açık avcunuza koyduğunuz küçük bir mama parçasını başparmağınızla kapatabilirsiniz... Anlatımın devamı bu son örnek üzerinden olacaktır fakat kediniz patisini elinize doğru yöneltiyorsa diğerlerinde de eğitimi aynı şekilde sürdürebilirsiniz.

• Kedinizin karşısına yere oturun ve açık avcunuzun içine bir tane ödül maması parçasını koyarak elinizi ona doğru uzatın. Bu ilk parçayı yemesine izin verin.

• İkinci seferde, avcunuzun üzerinden duran mamayı (“ayartıcı”yı) başparmağınızla kapatarak elinizi uzatın. Muhtemelen ağzıyla almak isteyecek ama alamayınca başka şeyler deneyecek ve patisini uzatacaktır. 

• NOT: Mama normalde “ayartıcı” (ing. "lure") değil ödüldür, yani doğru davranışların sonunda gelen birincil pekiştiricidir. Bu kullanım özelinde, yani kedinizi, patisini avcunuza doğru hareket ettirmeye teşvik etmek açısından ayartıcı olarak kullanılmaktadır. ("Ayartma" ve "ayartıcı" için “Temeller” sayfasına bakabilirsiniz.)

• Patisini uzattığı anda clicker’la klikleyin ve hemen yere, kedinizin önüne, diğer elinizle başka bir ödül maması parçası koyun. (Diyelim ki sol elinizi patisini koyması için kediye sunuyorsunuz, sağ elinizde de clicker var. Kediniz isteneni yaptığında hemen klikleyecek sonra aynı elinizle clicker’ı bırakıp kedinize bir parça ödül maması vereceksiniz. (Ödül mamasının, vermeden önce kedinizin göremeyeceği şekilde arkanızda ya da cebinizde olması iyi olur.)

• Birkaç tekrardan sonra avcunuzu ona doğru uzattığınızda otomatik olarak patisini uzatmaya başlayınca artık başparmağınızın altında tuttuğunuz ayartıcı mamayı iptal edebilirsiniz.

• Artık davranış biçimlendirmeye geçebilirsiniz. Yani patisini önce avcunuzun ortasına koymasını, sonra da koyduktan sonra biraz beklemesini sağlamalısınız.  (“Davranış biçimlendirme” hakkında daha sonra “Temeller” sayfasından faydalanabilirsiniz.)

• Kediniz patisini avcunuza temas ettirmeyi sorunsuz bir şekilde yapar hale geldikten sonra (kabaca bir seans içinde 10 el uzatmanın 9'unda hareketi doğru bir şekilde göstermesi gerekiyor) artık sadece ortaya yakın dokunuşlara klikleyip ödül verin. Başarı gerçekleşene kadar bu egzersize devam edin. 

• Bundan sonra ise dokunup biraz beklemesini sağlamak için klik+mama’yı patinin elinize teması anında yapmayıp biraz bekledikten sonra yapın ve patinin elinizde beklediği süreyi uzatmaya başlayın. Yavaş yavaş süreyi arttırın ve 1 saniye gibi bir süre beklemesini sağlayın. (Kliklemeyi patisini geri çekerken yapmayın. O zaman patisini çekmesini pekiştirmiş olursunuz.)

• Bu şekilde egzersize devam ederek hareketi olması gereken hale ulaşana kadar biçimlendirin. Yani patisini avcunuzun kabaca ortasına koysun ve biraz beklesin. 

• Kediniz bu hareketi istikrarlı bir şekilde doğru yapmaya başlayınca sözel işareti sürece ekleyin. Yani avcunuzu tam ona doğru uzatmaya başlarken “pati” deyin (ya da arzu ettiğiniz başka bir sözcüğü). Bunu bir iki eğitim seansı tekrarladıktan sonra kediniz artık pati sözcüğünün bu duruma özel olduğunu öğrenecektir. (Gene de şu bilinmelidir, kediler de köpekler gibi el ve beden hareketlerine sözel ifadelerden çok daha fazla duyarlıdır. Yani işarete dayalı herhangi bir eğitimde, davranışı önce bir el ya da beden işaretiyle ilişkilendirmek, sözel işareti sonradan işin için katmak daha kolay ve verimli olacaktır.) Pati verme eğitimi özelinde elinizi yukarı doğru açıp kedinize doğru uzatmanız onun için zaten net bir işarettir, dolayısıyla başka bir bedensel işarete gerek yoktur.

• Artık kediniz hareketi doğru bir şekilde, istikrarlı olarak yapıyorsa ödüllendirmeyi düzensizleştirebilirsiniz (hiçbir zaman sıfırlamayın).

Bu aşamada isterseniz eğitimi sonlandırabilir ya da her eğitim seansında elinizi biraz daha yüksekte tutup kedinizin patisini havaya kaldırıp avcunuza dokunmasını yani "beşlik çakma"yı öğretebilirsiniz. Burada da, son aşamada "çak" ya da "beşlik" gibi bir sözel sinyali kedinize öğretebilirsiniz.