Kedinizin Koku Duyusuyla İlgili Nelere Dikkat Etmelisiniz?

Koku duyusunun diğer duyularda olmayan başka büyük bir avantajı da, bir olayın yerinden ve zamanından belli ölçülerdeki bağımsızlığıdır. Yani hayvan, başka bir yerde ve zamanda gerçekleşmiş bir olayın bilgisini sadece koku duyusunu kullanarak elde edebilir. Bölgesine girmiş, belli ağaçlara temas etmiş ve sonra gitmiş, onun için tehdit ya da potansiyel eş niteliğindeki bir hayvanın bilgisini üç gün sonra, o noktadan uzak bir yerdeyken de alabilir; olay yerine gidip daha detaylı incelemesini gerçekleştirebilir. Ya da alabildiği görsel ve işitsel bir bilgi olmamasına rağmen bir yeri koklayıp “buradan bir sırtlan sürüsü geçmiş, hâlâ yakınlarda olmalılar, çok daha dikkatli olmalıyım” diye düşünebilir. (Evet, memelilerin tamamının olmak üzere birçok hayvanın bilinci vardır, düşünebilirler, çıkarım yapabilirler, istemli davranışlarda bulunabilirler. Bakınız "İnsan-Dışı Hayvanlarda Bilincin Varlığına Dair Cambridge Anlaşması")

Koku duyusuyla ilgili tüm bu bilgi alışverişi kokusal ve kimyasal olarak ikiye ayrılır. Kokusal bilgi her türlü kokuyu içerir; bunları burunlarıyla algılarlar ve vücudun çeşitli yerlerinde bulunan salgı bezlerinden yayarlar. Kimyasal bilgiler ise aynı türün bireyleri arasında feromon denen kimyasallarla aktarılan ve üst damağın içinde bulunan vomeronazal organ tarafından algılanan; salgı bezlerinden, idrardan ve dışkıdan yayılan bilgilerdir. Kediler çeşitli yerlere kafalarını sürterken, tırmalarken ya da idrar püskürtürken aslında bu kokusal ve feromonal bilgileri bırakarak etrafa kendileriyle ilgili gerekli mesajları verirler ve alanlarının sınırlarını işaretler. Bu kokusal bilgi alışverişi bir şekilde kesilirse, yani kedinin ilgili davranışları göstermesi engellenirse, bıraktığı kokular silinirse ya da ortamda başka kaynaklarca bırakılmış tehdit edici mesajlar veren kokusal ve kimyasal bilgiler olursa kediler strese girer. Çevreye dışkılama gibi uygunsuz davranışlar, hatta strese bağlı hastalıklar ortaya çıkabilir. 

Kedinizin Koku Duyusuyla İlgili Evde Nelere Dikkat Etmelisiniz?

• Kedinizi kokulu ürünlerle silmeyiniz ve yıkamayınız. (Kediler için diye satılan ürünler de buna dahil) Kedilerimiz, doğadaki tüm diğer kedigil türleri gibi kendilerini gayet iyi temizleyecek şekilde evrimleşmiştir. İstisnai bir durumda kürkünü silmeniz gerekiyorsa ılık suyla ıslatılmış bir bez kullanmanız yeterlidir. (Aşırı kirlenme, zararlı bir maddeye bulaşma vb. istisnai durumlarda kedinizi yıkamanız gerekebilir. Sadece o zamanlarda bunu nasıl yapacağınızla ilgili olarak Soru&Cavap sayfamızdaki "Kedi Yıkanır mı? Kedimi Yıkamalı mıyım?" başlıklı soruya bakabilirsiniz.)

• Evinizin standart koku profilini değiştirecek her şeyden kaçının. Kokulu temizleyiciler, deterjanlar, parfümler, oda kokuları, kokulu kedi kumları, kokulu kedi ürünleri vb. tüm ürünler kedinizin duyusal algısını ya da evle, yani bölgesiyle ilgili alıştığı standart koku profilini bozabilir. 

• Kokulu kedi kumları kediler için değil insanlar içindir. Hiçbir kedinin tuvaletini yaparken ya da hayatının herhangi bir noktasında turunçgil, lavanta, çam, aloe vera ya da marsilya sabunu kokusuna ihtiyacı olmadığı gibi bu kokular kediler için çoğunlukla iticidir ve kedinizin ev koşullarında zaten ideal olmayan tuvalet deneyimini daha da zorlaştırmaya hizmet ederler. Kedinizin tuvalet kumuna yatmayı sevmesi gibi istisnai durumlarda geçici olarak kullanmak dışında sadece kokusuz kumları tercih etmelisiniz.

• Tuvaletler idealde günde iki kez temizlenmelidir; böyle bir düzende iki taraf için de koku sorunu olmaz. İki günde bir ya da daha seyrek temizleme düzenleri kedilere uygun değildir, çaresizlikten tolere ediyor olabilirler fakat bu durum, fazla kokunun yanında dışarı dışkılama gibi sorunlara her zaman gebedir. 

• Evin ortasına yabancı kokular getirmenin en etkili araçları ayakkabılar ve alışveriş torbalarıdır. Ayakkabılarınızı girişte, kapalı bir dolaba bırakmayı tercih etmelisiniz çünkü hem kediyi streslendirecek yabancı kokuların hem de tehlikeli olabilecek mikroorganizmaların eve girmesinde ayakkabılar önemli bir faktördür. (Ülkemizde çok fazla sokak hayvanı bulunmaktadır ve bu hayvanlarda birçoğu ölüm riski de içeren bulaşıcı hastalıklar yaygındır. Kedinizin aşıları tam da olsa aşıların koruyamadığı FIP gibi birçok hastalık bulunmaktadır.) Aynı şekilde alışveriş torbalarınızı da evin iç bölgelerine getirip bırakmamalısınız. Kapıda bırakmalı, hızlıca boşaltmalı, özellikle koku yayan ürünleri zaman kaybetmeden dolaplara yerleştirmelisiniz. 

• Sürtünme davranışlarıyla bırakılan feromonlar, kedilerin kendilerini güvende ve kontrolde hissettikleri zamanlarda çevreye bıraktıkları tanımlayıcı kimyasallardır. Kedinizin sürtünerek koku bıraktığı yerleri silmeyin, temizlemeyin; aksi takdirde kontrolde olma ve güvenlik hisleri zayıflayacak ve stres seviyesi yükselecektir. (Feromonal kokuları insan burnu alamaz.)

• Eve yeni gelen ya da kedinize yeni aldığınız eşyalara (mesela tırmalama ürünleri) kedinizin keyifli olduğu zamanlarda kafasındaki koku salgı bezlerine temas etmiş bir kumaşı sürterek bunları kedinizin koku profiline dahil edebilirsiniz. 

• Kedinizin koku salgı bezleri kulaklarının hemen önündeki az kıllı yerde, yanaklarda, burnun iki yanında bıyıkların çıktığı yerlerde, çene altında, parmak aralarında, kuyruğun gövdeye bağlandığı yerde üstte, anüsün sağında ve solunda ve kuyruk boyunca kuyruğun üzerinde yer alır.

• Tırmalama davranışı sadece gerinmeye, rahatlamaya ya da eskimiş tırnak katmanlarını atmaya değil koku bırakarak alan işaretlemeye de hizmet eder. Kedilerinize evin farklı yerlerinde, öncelikle ve özellikle en çok zaman geçirdiği yerlerde, en çok gezindiği rotalarda tırmalama yüzeyleri sağlayın ki tüm “bölgesine” kokusunu rahatlıkla bırakabilsin.

• Kedinizin üzerine yattığı tekstilleri farklı zamanlarda yıkayın ki koku profili bir anda kesintiye uğramasın. 

• Çok kedili ev ortamlarında veteriner vb. bir dış ziyaretten gelen bir kedi farklı kokabilir, evdeki kedilerin grupsal koku profiline uygunluğunu kaybetmiş olabilir ve bu durum diğer kedilerin onu yabancı bir kedi olarak algılamasına neden olabilir. Bunun sonucunda normalde iyi anlaşan kediler birbirlerine düşmanca davranışlar gösterebilirler. Bunu engellemek için kedilerinizin rutin veteriner randevularını hepsi için aynı zamana almaya çalışın. Herhangi bir nedenden dolayı tek kedi veterinere gittiyse eve geri geldiğinde diğer kedilerin girmeyeceği bir odaya alın ve onlar sakinleşinceye kadar ayrı tutun. Gidip gelen kedinizi en fazla kullandığı, üzerinde zaman geçirdiği tekstillerle, sağlık durumu el veriyorsa, silin. Ve bu sürece başka insanların katılımını minimize edin. Buna rağmen agresif davranışlar bitmediyse gelen kediyi tekrar ayırın ve eve yeni bir kedi geldiğinde uygulanması gereken tanıştırma eğitimini uygulayın. Bunun için "Kedilerde Agresyon" sayfamızdaki "Kedilerde Bölgesel Agresyon" başlığına bakabilirsiniz.

• Yavru kediler küçüklükte deneyimledikleri kokulara alışır ve büyüdüklerinde daha toleranslı hale gelir. Kedileriniz yavruysa onları hayatta karşılaşabilecekleri kokulara pozitif deneyimler kurgulayarak ve rahatsız olmayacakları düzeylerde maruz bırakarak yetişkinliklerinde koku değişimlerine ve farklı kokulara daha toleranslı kediler olmalarına yardımcı olabilirsiniz.

• Doğadaki kedinin koku duyusunu kullanarak avları ya da sevdiği şeyleri bulmasını evde mamayı farklı yerlere koyarak simüle edebilirsiniz. Başlarda sadece çok sevdiği ödül mamalarıyla başlayıp daha sonra kedinizin standart mamasının az bir kısmını, zamanla miktarı arttırarak günlük porsiyonun tamamını bu şekilde verebilirsiniz. Bu mamaların bir kısmını kedinizin erişimi olan yüksek yerlere koyabilirsiniz. Bu pratik kedinizin evdeki hayatına önemli oranda motivasyon ve hareket katabilir; obezite, depresyon vb. sorunların ortaya çıkmasının engellenmesine yardımcı olabilir. 

• Kedilerin %94'ü gümüş asma (matatabi), kedi nanesi (catnip), kedi otu (valerian) ve tatar hanımeli (tatarian honeysuckle) bitkilerinin en az birinden, %24'ü ise hepsinden pozitif olarak etkilenir, yani bu bitkilerin kokularına bayılırlar. Doğrudan bunlardan üretilen toz, solüsyon, dal parçası gibi ürünleri birkaç günde bir kedilerinize sunabilirsiniz. Ayrıca bu ürünler yardımıyla kedinizin ilgi göstermesini istediğiniz tırmalama ürünleri gibi eşyaları kediniz için daha ilgi çekici bir hale getirebilirsiniz. (Gümüş asma ve kedi nanesinin sivrisinek kovucu etkileri bilimsel bir çalışmada tespit edilmiştir, yani kediler bu bitkilere sürtünerek sivrisineklere karşı koruma da kazanmış olurlar. Daha fazla bilgi için Soru&Cevap sayfamızdaki ilgili soruya bakabilirsiniz.)  

• Doğadan gelen taş, bitki gibi nesnelerin kokuları, dokuları, hışırtıları kedilerin ilgisini çeker. Temiz bir doğal alandan topladığınız çam kozalağı, yaprak, çimen, taş, dal parçaları gibi şeyleri evde bir karton kutuda ya da tepsinin içinde kedinize sunabilirsiniz. Kedinizin aşıları ve parazit ilaçları tam değilse bunları kedinize sunmadan önce fokurdayarak kaynayan suyun içinde 3-5 dakika bekleterek dezenfekte edebilirsiniz.