Yavru Kedi Eğitimi:
Yavru Kedinizin Ev ve İnsan Hayatına Uyum Sağlamış Bir Kediye Dönüşmesi İçin Yapmanız Gerekenler

Yavru kedi eğitimi, kedilerin içinde yaşamak üzere evrimleştikleri, yani tüm biyolojik özelliklerinin milyonlarca yılda uyum gösterdiği doğal çevrelerden çok farklı olan ev ve genel olarak insan yaşamına, bu yaşamda "başına geleceklere" ve temel ihtiyaçlarının giderilmesinin uygun yollarına bizim kurguladığımız ve yönettiğimiz, pozitif algılayacağı bağlamlar içinde, kolaydan zora giden kademelendirilmiş süreçler içinde alıştırılmasıdır. Bu eğitimlerin kedinize faydası, hayat boyu genel stres seviyesinin çok daha düşük olması, buna bağlı olarak, olası birçok sağlık sorunu ve davranış bozukluğunu yaşamayacak olması, hayatına girecek yenilikleri çok daha kolay kabul etmesi ve genel olarak çok daha mutlu ve kendini iyi hisseden bir kedi olması olacaktır. Size faydası ise kedinize rutin ve rutin dışı (tıbbi durumlar vb.) bakım verirken yapmanız gereken birçok şeyi çok daha kolay yapmanız, ev yaşamına ve hayattaki zorunlu yeniliklere uyumu çok daha yüksek seviyede olan, dolayısıyla stresi ve davranış sorunları da minimal düzeyde olan ya da hiç olmayan bir kediyle yaşamı paylaşmanın keyfi ve aksi takdirde ortaya çıkacak ekstra stresten, sıkıntılardan ve zaman-enerji-para kayıplarından kurtulmanız olacaktır.

Kediler, yavrulukta negatif deneyimledikleri ya da hiç deneyimlemedikleri uyaranları (görüntüler, sesler, kokular, temaslar, tatlar, olaylar, durumlar, etkileşimler) hayatları boyunca tehdit edici bulma eğiliminde olan ve bunlardan kaçınma davranışları gösteren hayvanlardır. Örnek olarak, kediniz insanlardan, misafirlerden genel olarak kaçınıyorsa bunun nedeni, çok büyük ihtimalle, küçüklükte, özellikle 2 ilâ 7-8 haftalıkken, farklı insanlarla yeterince ya da hiç pozitif deneyimi olmamasıdır. Burada insan yerine canlı ya da cansız her uyaranı koyabilirsiniz. Bu nedenle, yavru kedi eğitimi habituasyon ve sosyalizasyon üzerine kuruludur. Habituasyon, kedinin çevresel uyaranlara alışması ve varlıklarında sakin kalabilmesi; stres, kaygı, korku duymayacak hale gelmesidir. Taranmaktan ya da tırnak kesiminden, yeni şeyleri kabullenmeye ya da veterinere gitmeye kadar birçok şeyi bu çerçevede düşünebilirsiniz. Sosyalizasyon ise kedinin yaşam çevresinde bulunan diğer insan ve petlere alışması ve varlıklarında stres, kaygı, korku duymaması, onlarla pozitif sosyal ilişkiler ve bağlar kurabilir hale gelmesidir.

Kedilerde Erken Sosyalizasyon Dönemi

Tüm memeliler, yavruluklarının bir döneminde habituasyon ve sosyalizasyon öğrenmelerinin çok daha güçlü ve kolay gerçekleştiği, ve hayat boyu kalıcı etkileri olan bir dönem yaşar. "Hassas sosyalizasyon dönemi", "erken sosyalizasyon dönemi" ya da "belirleyici sosyalizasyon dönemi" denen bu dönem kedilerde 2. ilâ 7.-8. haftalar arasıdır. Bu dönemde kediler çevrelerindeki yeni insanlara, yeni hayvanlara, yeni nesnelere ve olaylara daha fazla merak gösterir, daha fazla yaklaşır ve daha fazla keşfetme davranışı gösterir. Bu dönemde kedinize, pozitif bağlamlar içinde kurguladığınız çeşitli uyaranları, farklı yaşlardaki ve cinsiyetlerdeki insanları, petleri, farklı çevreleri, farklı tatları, farklı nesneleri, farklı olayları ve durumları deneyimletmeniz yetişkinliğinde kaygı, korku, stres, saldırganlık gibi olumsuz duygu ve davranışları minimize olmuş bir kediye evrilmesine büyük katkı sağlayacaktır.      

Anne ve kardeşlerden erken ayrılmanın dezavantajları nedeniyle doğru olmamakla birlikte (anne ve kardeşleriyle stabil bir çevrede yaşayan kedilerin en erken 14 haftalıkken sahiplendirilmesi tavsiye edilmektedir), eğer ki kedinizi herhangi bir nedenle bu erken dönemde sahiplendiyseniz, ya da sahiplendireceğiniz yavrularınızın kalıcı yuvalarında daha sorunsuz hayatları olmasını ve sokağa terk edilme ihtimallerini azaltmak istiyorsanız erken sosyalizasyon döneminin getirdiği öğrenme avantajının farkında olmalı ve bunu kullanmalısınız. Habituasyon ve sosyalizasyon çerçevesinde öğrenilmesi gereken birçok şeyi, daha kısa sürede, daha kolay ve daha yüksek bir kalıcılıkla öğretebilirsiniz. 

Kedinizi bu dönem geçtikten sonra sahiplenmeniz ona bu eğitimleri veremeyeceğiniz anlamına gelmez. Kediler her yaşta öğrenir ve dolayısıyla eğitilebilir; sadece süreç biraz daha yavaş ilerleyecektir. Belirli bir eğitimde yaptığınız kademelendirmede, her aşamada biraz daha fazla zaman geçirerek, pozitif pekiştirmeyi daha fazla kullanarak, kedinizin beden dilini daha dikkatli gözlemleyip sıkılma ya da tedirginlik-korku vb. işaretleri yakalayıp seans uzunluklarını ya da zorluğunu daha dikkatli ayarlayarak aynı eğitimleri 8 haftalıktan büyük kedilere de, kaç yaşında olurlarsa olsunlar, verebilirsiniz.  

NOT: Erken sosyalizasyon döneminde herhangi bir çevresel uyaranla, mesela bir insanla ya da köpekle, olumsuz, özellikle de korkutucu etkileşimler yaşamış bir kedi hayatı boyunca insanlardan ya da köpeklerden korkan bir kedi olacaktır. Beyindeki bu ilişkilenmenin nötrlenmesi ya da tersine çevrilmesi, o anılardaki negatif duygulanımların düzeyine de bağlı olarak, çok zor, hatta belki imkânsız olacaktır. Bu nedenle kedilerinizi sahiplenmeden önce onları gözlemlemeniz ve geçmişleri hakkında bilgi edinmeniz, varsa bu tür problemlerin farkında olup ona göre karar vermeniz önemlidir.  

Yavru Kedi Eğitiminde Yapılması Gereken Çalışmalar

Yavru kedinizin habituasyon ve sosyalizasyon eğitiminde ev merkezli insan yaşamında, hayatı boyunca karşılaşacağı temel uyaranları düşünüp onu bunlara pozitif bağlamlar ve kolaydan zora giden kademelendirilmiş süreçler içinde maruz bırakmalısınız. Bu uyaranlara maruz kalırken kedinizin sakinliğini sevdiği şeylerle (küçük ödül maması parçaları, oyun, seviyorsa kafa-gıdı masajı vb.) ödüllendirmelisiniz. Bu süreçte diğer bir önemli kural da, kedinizin beden dilini her an iyi gözlemlemeniz ve kaygı-tedirginlik-korku-stres gibi olumsuz duygudurumlarının tetiklenmediğinden emin olmanızdır. Eğer bunları ifade eden bir beden dili fark ederseniz hemen o anki eğitimi bitirmeli ve sonraki gün kedinizin sakin durduğu bir önceki aşamadan başlayarak eğitime devam etmelisiniz. Çalışmaları birkaç dakikayı geçmeyecek şekilde kısa tutmalısınız. Herhangi bir çalışmada bir anda ortaya çıkan, beklenmedik düzeyde negatif tepkiler görürseniz o çalışmayı bırakmalısınız. Kediniz o konuyla ilgili daha önce travmatik bir deneyim yaşamış olabilir. Bu konuda kedi davranışı danışmanlarından yardım almak daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Böyle bir imkânınız yoksa o uyaranı kedinizle hiçbir zaman buluşturmamanız çok daha iyi olacaktır.

Peki bu eğitim çerçevesinde kedinizi nelere alıştırmalısınız? Kedinizin sizinle geçireceği yaşamında o veya bu nedenle az ya da sık deneyimleyeceği çoğu uyaranı bu kategoride değerlendirebilirsiniz. Sayının fazla olması gözünüzü korkutmamalı; çoğunda 2-3 dakikalık tanışmalar ve daha sonra kısa tekrarlar yeterli olacaktır. Hepsini yapmayabilirsiniz ama en önemliler (kedinin hayatında düzenli olarak bulunacak ve sık deneyimleyeceği uyaranlar ya da seyrek olsa bile etkisi büyük uyaranlar, veterinere gitmek vb.) öncelikli olmak üzere ne kadar çok o kadar iyi diye düşünmelisiniz. Kendi yaşam tarzınıza göre eklemeler de yapabilirsiniz.

• İnsanlar: Farklı yaşlarda, farklı cinsiyetlerde, en az bir çocuk olmak üzere insanlarla karşılaşma. 

• Hayatına daha sonra da olsa girme ihtimali varsa kedi, köpek ya da diğer petlerle karşılaşma. (Bu karşılaşmalar gerçekleşmeden önce temel aşı ve parazit uygulamalarının tamamlanmış olması gerekir.)

• Farklı temas biçimleri: Veteriner de dahil olmak üzere insanlarla etkişimlerinde karşılaşabileceği temas biçimleri. Okşanma, bir tekstil ile okşanma, elle tutulma ve kaldırılma, kucağa alınma, kafasının tutulması, kulağın tutulması-iç yüzeyine temas, ağız çevresine-dudaklara-dişlere temas, burna temas, gövdeye elle temas, gövdede ve bacaklarda farklı noktalara kalem vb. sivrice bir cisimle temas, gövdeye duş ahizesinin teması, çimdik benzeri bir tutuşlu gövde derisini farklı noktalarda tutmak, kuyruğunun kaldırılması, patilere-tırnaklara temas, patiyi üstten ve alttan hafifçe sıkarak tırnakların çıkarılması, enseye ve uzuvlara sivrice bir cisimle temas, çimdik benzeri bir tutuşla ense civarındaki derinin kaldırılarak “çadır” oluşturulması (aşı ve iğneler için hazırlık), kafaya ve bedene tarak teması, furminatör benzeri tırmarlama ürünü teması, boyna tasma ve bedene koşum teması... 

• Sesler: Elektrikli süpürge sesi, TV sesi, müzik sesi, çocuk sesi, bebek ağlaması, kavga eden insan sesi, inşaat sesi, gök gürültüsü sesi, enstrüman sesi, araç içi sesler, trafik sesi, duş ve banyodaki su sesleri… (Aşağıda paylaştığımız çalma listesini bu çalışmada kullanbilirsiniz.)

• Kokular: Tekstiller üzerinden bebek kokusu, varsa başka kedinin kokusu, köpeğin kokusu, batticon kokusu, pet yara spreyi kokusu, bebek şampuanı kokusu (kedinizi istisnai durumlarda bebek şampuanı ile yıkamanız gerekebilir.)

• Tatlar: Tavuklu, balıklı, biftekli, karışık vb. farklı içerikli mamaların tatları, farklı markaların muadil mamalarının tatları… (Bu sayede, “kedim sadece balıklı ıslak mama yiyor, başka da bir şey yemiyor” vb. cümleleri kurdurtan kısıtlamaları olmayan, beslenmesi çok daha rahat olan bir kediniz olacaktır.)

• Nesneler: Elektrikli süpürge, kedi tarakları, tırnak makasları, diş fırçası, oyuncaklar, kedi yatakları, puzzle besleyiciler, taşıma çantası (Bu nesnelerin cisimsel varlıklarına kediniz alışmalı ki onların kullanıldığı eylemlere alışmaları mümkün olsun. Bu nedenle, ilgili eylemleri gerçekleştirmeden önce, kedinizin bu nesnelerin çalışmayan halleriyle aşinalık kurmasını sağlamanız sonrası için çok faydalı olacaktır.) 

• Deneyimler: Elektrikli süpürgenin çalışması, tırnak kesimi, diş fırçalama, temel tıbbi uygulamaların taklidi niteliğindeki temaslar, veterinere gitme (taşıma çantasının içinde olma, taşıma çantası içindeyken motoru çalışmayan bir taşıtta olma, duran ama motoru çalışan bir taşıtta olma, taşıt ile seyahat, veterinerin muayenehanesinde bulunma), duş kabininin içinde-küvette bulunma…

Çok parçalı bu eğitimi uygulamayı kolaylaştırmak kontrol listeleri bulunmaktadır. Aşağıda paylaştığımız pdf dosyalarından faydalanarak siz de kendi kontrol listenizi oluşturabilirsiniz:

Cats Protection Sosyalizasyon Kontrol Listesi 

SPCA Sosyalizasyon Kontrol Listesi

San Diego Humane Society Sosyalizasyon Kontrol Listesi